Co zrobić po śmierci bliskiej osoby? Poradnik spadkowy

Uzyskanie aktu zgonu

Pierwszym krokiem jest uzyskanie aktu zgonu, który jest niezbędnym dokumentem do wszelkich dalszych formalności. Akt zgonu można uzyskać w dowolnym urzędzie stanu cywilnego. Akt ten będzie potrzebny do wszczęcia postępowania spadkowego. Jeśli akt zgonu nie został jeszcze sporządzony, należy najpierw zgłosić zgon do urzędu. Wówczas kierownik urzędu stanu cywilnego sporządzi taki akt na podstawie wystawionej przez lekarza karty zgonu oraz protokołu zgłoszenia zgonu.

Ogłoszenie testamentu

Jeśli zmarły pozostawił testament, należy go odnaleźć i dostarczyć do odpowiednich instytucji, tj. do sądu ostatniego miejsca zwykłego pobytu spadkodawcy (tzw. sądu spadku) albo do notariusza. Testament może być przechowywany np. w domu, u adwokata, w banku lub u notariusza. Ważne jest, aby do wyżej wskazanych instytucji dostarczyć każdy dokument, który potencjalnie może wyrażać ostatnią wolę zmarłego. Ogłoszenie testamentu otwiera drogę do dalszych kroków związanych z nabyciem spadku.

Przyjęcie lub odrzucenie spadku

Po śmierci bliskiej osoby każdy spadkobierca musi podjąć decyzję, czy chce przyjąć spadek, czy też go odrzucić. W tym celu należy złożyć oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku. Istnieją trzy rodzaje takiego oświadczenia:

• Przyjęcie spadku wprost – oznacza, że spadkobierca otrzymuje aktywa spadkowe, ale przyjmuje też pełną odpowiedzialność za długi spadkowe (odpowiada za długi spadkowe także swoim własnym majątkiem, bez jakichkolwiek ograniczeń).
• Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza – spadkobierca odpowiada za długi spadkowe tylko do wysokości wartości odziedziczonych aktywów. Złożenie tego rodzaju oświadczenia wiąże się z koniecznością sporządzenia tzw. spisu lub wykazu inwentarza spadku.
• Odrzucenie spadku – spadkobierca całkowicie rezygnuje z dziedziczenia, co oznacza, że nie ponosi żadnej odpowiedzialności za długi spadkowe, ale również nie otrzymuje majątku.

Na podjęcie tej decyzji spadkobierca ma 6 miesięcy od momentu dowiedzenia się o śmierci spadkodawcy. Wybór ten można zgłosić zarówno w sądzie lub przed notariuszem. Należy pamiętać, że brak jakiejkolwiek decyzji w tym terminie oznacza automatyczne przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza.

Stwierdzenie nabycia spadku

Po ogłoszeniu testamentu i podjęciu decyzji o przyjęciu bądź odrzuceniu spadku, konieczne jest uzyskanie dokumentu stwierdzającego nabycie spadku. Proces ten formalnie potwierdza, kto i w jakiej części dziedziczy majątek zmarłego. Można to zrobić na dwa sposoby:

• W postępowaniu sądowym – spadkobiercy składają wniosek do sądu o stwierdzenie nabycia spadku. Sąd w trybie nieprocesowym wydaje postanowienie, w którym wskazuje, kto jest spadkobiercą i jakie części ułamkowe spadku mu przysługują.
• Przed notariuszem – notariusz sporządza akt poświadczenia dziedziczenia, który po jego zarejestrowaniu przez notariusza w odpowiednim rejestrze ma taką samą moc prawną jak postanowienie sądu. Warunkiem sporządzenia aktu poświadczenia dziedziczenia jest obecność wszystkich spadkobierców oraz ich zgodność co do podziału spadku (notariusz nie może przeprowadzać postępowania dowodowego).

Uwaga: na tym etapie nie jest jeszcze dzielony majątek spadkowy (sąd ani notariusz nie decydują, komu przypadną konkretne aktywa wchodzące w skład spadku). Na tym etapie ustala się jedynie to, komu przypadną idealne części spadku pojmowanego jako pewna masa majątkowa (np. sąd może ustalić, że żona i synowie dziedziczą po 1/3 spadku każdy).

Dział spadku

Ostatnim krokiem w procesie spadkowym jest dział spadku, czyli faktyczny podział majątku między spadkobierców. Można go przeprowadzić na dwa sposoby:

• Umowny dział spadku – jeśli spadkobiercy są zgodni co do podziału, mogą sporządzić umowę działu spadku. W takim przypadku możliwy jest nawet podział nieruchomości czy innych wartościowych składników majątku. Pamiętać należy jednak o tym, że jeżeli do spadku należy nieruchomość, to umowa o dział powinna być zawarta w formie aktu notarialnego, a jeśli do spadku należy przedsiębiorstwo – umowa ta powinna być sporządzona co najmniej w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi (art. 1037 § 2 i § 3 k.c.). Ze względów dowodowych zawsze rekomendować należy jednak, by czynności tej dokonywać co najmniej w formie pisemnej, a najlepiej przed notariuszem.
• Sądowy dział spadku – gdy spadkobiercy nie mogą dojść do porozumienia w sprawie podziału majątku, konieczne jest złożenie wniosku o dział do sądu. Sąd, po przeanalizowaniu wszystkich dowodów oraz wysłuchaniu spadkobierców, zdecyduje, jak podzielić majątek spadkowy.

Umowny dział spadku może objąć cały spadek lub może być ograniczony do części spadku. Sądowy dział spadku powinien co do zasady obejmować cały spadek. Jednakże sąd z ważnych powodów może go ograniczyć do części spadku.

Złożenie wniosku o dokonanie działu spadku nie jest ograniczone żadnym terminem. Ze względów dowodowych nie jest jednak wskazane nadmierne zwlekanie z dokonaniem podziału majątku spadkowego.

Opłaty i podatki związane ze spadkiem

Nie można zapominać o kwestiach podatkowych związanych z dziedziczeniem. Spadkobiercy mogą być zobowiązani do zapłaty podatku od spadku i darowizn, którego konkretna wartość zależy od wartości majątku oraz stopnia pokrewieństwa zmarłego i spadkobiercy. Warto wiedzieć, że najbliższa rodzina (małżonkowie, dzieci, rodzice) jest zwolniona z podatku od spadku, pod warunkiem zgłoszenia dziedziczenia do urzędu skarbowego w terminie 6 miesięcy od dnia nabycia spadku. Pamiętać należy przy tym, że powyższy termin nie jest liczony od dokonania działu spadku, lecz od uprawomocnienia się orzeczenia sądu o stwierdzeniu nabycia spadku (ewentualnie od zarejestrowania aktu poświadczenia dziedziczenia przez notariusza).

Podsumowanie

Proces dziedziczenia po śmierci bliskiej osoby może wydawać się skomplikowany, zwłaszcza w trudnym czasie żałoby. Ważne jest, żeby działać zgodnie z przepisami prawa i w odpowiednich terminach tak, aby uniknąć nieprzyjemnych konsekwencji. W przypadku wątpliwości warto skorzystać z pomocy prawnika, który pomoże w przeprowadzeniu całego procesu, co może zredukować niepotrzebny stres oraz pomóc w zdystansowaniu się do sprawy.

Zachęcamy do skonsultowania się z naszymi prawnikami, którzy pomogą Państwu przejść przez wszystkie etapy procedury spadkowej i zadbają o wszelkie formalności.