Jak napisać testament – Praktyczne wskazówki
Jednym ze sposobów, w jaki można wyrazić swoją ostatnią wolę jest sporządzenie testamentu własnoręcznego, zwanego także testamentem holograficznym. Choć na pierwszy rzut oka sporządzenie tego rodzaju dokumentu może wydawać się stosunkowo prostą czynnością, to warto jednak zastanowić się, jak go sformułować, aby na pewno był zgodny z prawem oraz skuteczny.
Zgodnie z art. 949 § 1 Kodeksu cywilnego, spadkodawca może sporządzić testament w ten sposób, że napisze go w całości pismem ręcznym, podpisze i opatrzy datą. Z przepisu tego wynika przede wszystkim, że cała treść testamentu powinna być sporządzona własnoręcznie. Nie jest więc wystarczające przygotowanie jego treści na komputerze i umieszczenia podpisu pod jego wydrukiem. W zamyśle ustawodawcy wymóg ten ma utrudniać sfałszowanie testamentu przez inną osobę (znacznie łatwiej jest bowiem podrobić sam podpis, niż treść całego dokumentu).
Warto jednak dodać, że „pismo ręczne” rozumiane jest w orzecznictwie dość szeroko. Przykładowo, wymaganie to należy uznać za spełnione, gdy akt ostatniej woli nie zostanie sporządzony za pomocą rąk, lecz nogami (jeżeli np. testator ze względów zdrowotnych nie włada rękami). Podobnie ocenić należy sporządzenie testamentu protezą ręki.
Po drugie, przywołany przepis wymaga, aby testament opatrzyć datą. Co prawda jego § 2 sanuje ważność testamentu własnoręcznego w sytuacji, gdy brak daty nie wywołuje wątpliwości co do zdolności spadkodawcy do sporządzenia testamentu, co do treści testamentu ani co do wzajemnego stosunku kilku testamentów. Chcąc jednak mieć pewność, że testament okaże się skuteczny, najlepiej wprost podać datę jego sporządzenia – np. na początku tego dokumentu (jak w liście).
Artykuł 949 Kodeksu cywilnego nie wymaga natomiast, aby spadkodawca zawarł w akcie ostatniej woli informację o miejscu jego sporządzenia. W pewnych przypadkach może to być jednak pożądane. Miejsce sporządzenia testamentu może mieć znaczenie np. z punktu widzenia prawa międzynarodowego prywatnego. W dobie intensyfikacji kontaktów międzynarodowych należy zatem zalecać umieszczanie w testamentach informacji o miejscu ich sporządzenia, szczególnie jeśli testatorzy przebywają w ciągu swojego życia w różnych krajach.
Przez wzgląd na pewność testowania warto też zatytułować akt ostatniej woli w sposób wskazujący na to, że zawiera on w sobie rozrządzenia na wypadek śmierci (a więc umieścić w dokumencie nagłówek brzmiący np. „testament”, „akt ostatniej woli”, „testament własnoręczny”). Wówczas charakter tego dokumentu jako testamentu będzie rozpoznawalny już na pierwszy rzut oka, bez konieczności dokonywania interpretacji jego treści, co może ułatwić spadkobiercom jego znalezienie np. podczas porządkowania rzeczy po zmarłym.
Przechodząc do treści merytorycznej testamentu, pamiętać należy o całym spektrum możliwości, jakie daje nam Kodeks cywilny przy wyrażaniu ostatniej woli. W testamencie własnoręcznym możemy zawrzeć np. zapis zwykły (ale już nie windykacyjny, bo wymaga on zachowania formy aktu notarialnego) czy polecenie; możemy też ustanowić wykonawcę testamentu albo dokonać wydziedziczenia jakiegoś z naszych spadkobierców ustawowych (oczywiście tylko przy spełnieniu określonych prawem przesłanek).
Najpopularniejszym rozrządzeniem testamentowym jest jednak powołanie spadkobiercy (spadkobierców). W tym kontekście warto pamiętać o tym, że zasadniczo powołać spadkobierców można jedynie do ułamkowych części spadku, a nie do poszczególnych przedmiotów wchodzących w skład spadku (poprawne byłoby zatem np. następujące sformułowanie: „powołuję do całego spadku po mnie moich wnuków w częściach równych”). Jeśli natomiast zapiszemy komuś w testamencie np. nieruchomość, to zasadniczo nie będzie to stanowiło powołania spadkobiercy, tylko uczynienie zapisu zwykłego. Choć pamiętać należy w tym kontekście o regule interpretacyjnej zawartej w art. 961 Kodeksu cywilnego, zgodnie z którą: jeśli spadkodawca przeznaczyłby oznaczonej osobie w testamencie poszczególne przedmioty majątkowe, które wyczerpują prawie cały spadek, osobę tę poczytuje się w razie wątpliwości nie za zapisobiercę, lecz za spadkobiercę powołanego do całego spadku.
Sporządzony w całości testament holograficzny obligatoryjnie opatrzyć należy także podpisem. Jakkolwiek w prawie polskim nie ma definicji legalnej podpisu, to z reguły przyjmuje się, że powinien on obejmować co najmniej nazwisko (dopuszcza się pominięcie w nim niektórych liter). Jednakże z ostrożności nie zaszkodzi podpisać się pełnym imieniem i nazwiskiem, co bez wątpienia doda także powagi sporządzanemu dokumentowi.
Prawo nie reguluje również miejsca, w którym podpis powinien zostać złożony. Zalecać należałoby jednak umieszczenie go na końcu treści swojej ostatniej woli i bezpośrednio pod nią (aby uniemożliwić innym osobom dopisanie czegoś pomiędzy sporządzoną przez nas treścią testamentu a podpisem).
